نظام ‏الدین نجم ‏الدین عبید زاکانی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 8 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(772 / 771 -700 ق)، نویسنده و شاعر، متخلص به عبید. وى از خاندان زاكانیان، تیره‏اى از اعراب بنى‏خفاجه، است كه در قزوین به دنیا آمد در همان شهر نشوونما یافت. در ابتداى امر در شمار وزیران بود. در زمان شیخ جمال‏الدین ابواسحاق اینجو به شیراز رفت و وزیرش ركن‏الدین عمیدالملك را مدح گفت. عبید همچنین سلطان اویس جلایر و شاه شجاع را نیز مدح گفت. مدتى هم در بغداد به همراه سلمان ساوجى به سر برد. عبید علاوه بر این كه در سرودن شعر در قالبهاى مختلف استاد بود، از قوى‏ترین طنزپردازان ایران به شمار مى‏رود كه با تازیانه انتقاد و طنز اوضاع اخلاقى و سیاسى عصر خود را به زبان هزل و طنز نكوهش كرده است. عباس اقبال آشتیانى نخستین كسى است كه به اهمیت آثار عبید از لحاظ جامعه‏شناسى پى برد و آن را در مقدمه‏اش بر «كلیات عبید زاكانى» متذكر شد. از آثار وى: منظومه‏ى «موش و گربه» كه سراسر طنز و انتقاد است؛ رساله‏ى «فالنامه‏ى بروج»؛ رساله‏ى «دلشگا»، در حكایات به زبان عربى و فارسى؛ «الاخلاق الاشراف»؛ «صد پند»؛ «ریش‏نامه»؛ مثنوى «عشاق‏نامه»؛ «دیوان» شعر.[1] زاكانى. ناظم‏الدین عبداللَّه، شاعر و نویسنده قر. 8 ه. (ف. حدود 772 ه.ق.). وى اصلا از مردم قزوین بود ولى در رسایل خود غالبا اهالى آن شهر را نكوهش كرده. عبید چندى در شیراز مى‏زیسته (در زمان شیخ ابواسحاق اینجو) و بدان شهر علاقه‏مند بود. طبع وى به هزل و مسخره تمایل داشته و این رشته را دنبال كرد تا نوشته‏ها و گفته‏هاى او با ذوق بزرگان زمان مناسب افتد. از اشعار او پیداست كه غالبا به تهیدستى و وامدارى روزگار مى‏گذرانیده. عبید مدتى تحت حمایت سلطان اویس جلایر در بغداد و تبریز به سر مى‏برد. از جمله آثار اوست: دیوان اشعار كه در تهران به طبع رسیده، اخلاق الاشراف، (به نثر)، ریش‏نامه (نظم و نثر) رساله صد پند(به نثر)، تعریفات یا ده فصل (به نثر)، اشعارى به انواع مختلف از هزل و تقلید از اساتید دیگر، رساله دلگشا كه قسمتى به عربى و قسمت دیگر به فارسى است مشتمل بر نوادر حكایات و لطایف، مثنوى فكاهى موش و گربه (كه بسیار معروف است)، فالنامه، عشاق‏نامه.